Koment/ Sigurimi i banesës përballë motit ekstrem

Koment nga Marjam Golnaragi.

Znj. Golnaragi është Drejtore për Ndryshimet Klimatike dhe Mjedisin, Shoqata e Gjenevës (Geneva Association).

Ky artikull u mor nga raporti zyrtar i pak ditëve më parë i Insurance Europe, 2024-2025

Humbjet e siguruara nga moti ekstrem po rriten në mbarë botën

Në shkallë globale, humbjet që mbulohen nga sigurimet si pasojë e ngjarjeve ekstreme të motit janë në rritje të vazhdueshme. Ato përbëjnë mesatarisht rreth një të tretën e humbjeve ekonomike totale dhe që nga viti 2020 kanë kaluar vlerën prej 100 miliardë dollarësh çdo vit. Nga viti 2000 deri në 2023, humbjet vjetore të siguruara nga rreziqe më të lokalizuara – si përmbytjet, zjarret në natyrë dhe stuhitë e forta konvektive – kanë përbërë mesatarisht 55% të humbjeve totale të siguruara (Shih Fig. 1).

Europa po përballet me rritje të motit ekstrem dhe humbjeve

Në dhjetë vitet e fundit, Europa ka përjetuar një rritje të ndjeshme të ngjarjeve të motit të ashpër dhe të dëmeve që ato shkaktojnë. Si reagim ndaj kësaj situate, Komisioni Evropian nisi në vitin 2022 iniciativën “Dialogu i BE-së për Qëndrueshmërinë Klimatike”, për të identifikuar mënyra për të mbuluar më mirë hendekun e mbrojtjes dhe për të rritur qëndrueshmërinë e vendeve anëtare përballë kushteve ekstreme të motit.

Duke qenë se kërcënimet nga moti ekstrem po bëhen më të shpeshta dhe më të forta, në vitin 2024 Autoriteti Evropian i Sigurimeve dhe Pensioneve Profesionale (EIOPA) dhe Banka Qendrore Evropiane (BQE) propozuan një plan me dy shtylla në nivel të BE-së për të adresuar këtë problem. Ky plan përfshin një skemë të përbashkët ri-sigurimi mes publikut dhe privatit në BE, si dhe një fond evropian për financimin e fatkeqësive publike.

Sfidat në rritje për sigurimin e banesave

Një raport i fundit nga Shoqata e Gjenevës tregon vështirësitë që po hasin gjithnjë e më shumë njerëzit për të pasur sigurim të përballueshëm për shtëpitë e tyre – veçanërisht në ekonomitë e zhvilluara. Raporti ofron gjithashtu një plan veprimi për të ulur rreziqet ndaj pasurive dhe për të forcuar qëndrueshmërinë lokale.

Rritja e ekspozimit dhe e cenueshmërisë

Faktorët socio-ekonomikë janë ndër arsyet kryesore që po shtojnë ekspozimin dhe cenueshmërinë ndaj motit ekstrem, duke përkeqësuar humbjet. Shembuj konkretë përfshijnë:

• Planet e zhvillimit të territorit janë udhëhequr shpesh nga interesa ekonomikë, duke çuar në një përqendrim gjithnjë e më të madh të njerëzve dhe pasurive në zona me rrezik të lartë, ku ndërtimet vazhdojnë.

• Kodet e ndërtimit, edhe pse përmirësohen çdo 3–5 vjet, shpesh nuk zbatohen mirë për shkak të mungesës së burimeve dhe presioneve politike lokale.

• Mungesa e mirëmbajtjes dhe kapacitetit operativ të shërbimeve publike mund të përkeqësojë ndikimet nga moti ekstrem.

• Urbanizimi i shpejtë dhe betonizimi çojnë në shkatërrimin e ekosistemeve natyrore, duke rritur rrezikun nga përmbytjet. Po ashtu, ndërtimi pranë zonave pyjore shton rrezikun nga zjarret.

• Kostot e rindërtimit janë të larta për shkak të faktorëve si inflacioni, vonesat në zinxhirët e furnizimit, mungesa e fuqisë punëtore dhe tarifat doganore.

  Sfidat në rritje për qasjen dhe përballueshmërinë e sigurimit

  Qasja në sigurim është thelbësore për zhvillimin ekonomik dhe për qëndrueshmërinë ndaj goditjeve. Ajo ndihmon pronarët e banesave, bizneset dhe qeveritë të rimëkëmben më shpejt pas fatkeqësive. Por pas shumë vitesh me dëme të mëdha të siguruara dhe me një hendek gjithnjë e më të madh mes primit të mbledhur dhe dëmshpërblimeve të paguara, rrezikohet qëndrueshmëria financiare e industrisë së sigurimeve.

  Rikompanitë dhe kompanitë e sigurimeve kanë theksuar nevojën që çmimi i sigurimit të bazohet në rrezik, në mënyrë që të nxitet parandalimi dhe ulja e rrezikut, sidomos në zonat apo pasuritë më të ekspozuara. Rritja e rreziqeve dhe mungesa e masave për uljen e tyre po e bëjnë gjithnjë e më të vështirë gjetjen e sigurimit dhe përballimin e tij financiar nga qytetarët.

  

Veprimet e aktorëve ndikojnë te rrezikshmëria e pronave dhe zonave ku ato ndodhen

Profili i rrezikut i një prone ndryshon me kalimin e kohës dhe ndikohet nga vendimet e pronarëve dhe shumë aktorëve të tjerë që përfshihen në planifikimin e tokës, lejet e ndërtimit, zhvillimin dhe ndërtimin, vlerësimin, financimin dhe menaxhimin e rrezikut.

Një raport i Shoqatës së Gjenevës analizon në thellësi se si këta aktorë mund të nxiten për të investuar në qëndrueshmëri lokale ndaj rreziqeve.

Për shembull:

• Pronarët e shtëpive zakonisht vendosin për të blerë apo ndërtuar duke marrë parasysh cilësinë e jetesës dhe koston e jetesës. Por sot vendimmarrjen e tyre po e ndikojnë edhe kostot në rritje të sigurimit dhe ligjet që kërkojnë deklarimin e rreziqeve. Që ata të investojnë për të përmirësuar rezistencën e shtëpive ndaj rreziqeve, u duhet informacion i qartë mbi rreziqet, udhëzime praktike dhe ndihmë financiare – si subvencione, rritje e vlerës së pronës apo ulje e çmimit të sigurimit apo kredisë hipotekore.

• Qeveritë vendore duan të zgjerojnë ofertën e banesave të përballueshme, por janë edhe përgjegjëse për planifikimin urban, dhënien e lejeve, zbatimin e rregullave të ndërtimit dhe bashkëpunimin me qeveritë e tjera. Nxitjet për të investuar në qëndrueshmëri mund të jenë: mbrojtja e të ardhurave nga taksat e pronës, shmangia e përgjegjësive ligjore, përmirësimi i vlerësimeve financiare dhe mbështetja për rizgjedhje.

• Skemat shtetërore të sigurimit, që mbështeten nga qeveria, mund të stabilizojnë tregun përkohësisht, por zakonisht nuk zgjidhin arsyet themelore të rrezikut. Nxitja dhe financimi i qëndrueshmërisë lokale mund të përmirësojnë gjendjen financiare të këtyre skemave dhe t’i ndihmojnë siguruesit privatë të qëndrojnë në treg.

Figura 3: Shembuj të aktorëve që ndikojnë te ekspozimi dhe cenueshmëria e pronave

Një qasje me dy nivele dhe me përfshirjen e të gjithë aktorëve për të forcuar qëndrueshmërinë lokale

Për të ndërtuar qëndrueshmëri të vërtetë në nivel lokal dhe të pronës, propozohet një qasje me dy shtylla, ku të gjitha palët të angazhohen:

Në përfundim, është më e rëndësishme se kurrë që Evropa dhe bota të dyfishojnë përpjekjet për përshtatje ndaj ndryshimeve klimatike dhe të investojnë në qëndrueshmëri, si në nivel lokal ashtu edhe në nivel prone. Kjo është veçanërisht e nevojshme për të përballuar sfidat afatshkurtra që prekin më shumë njerëzit më të rrezikuar, por njëkohësisht sjell përfitime afatgjata duke parandaluar rritjen e ekspozimit dhe cenueshmërisë ndaj rreziqeve.