Ekonomistët kanë argumentuar prej kohësh se produktiviteti është themeli i prosperitetit. E vetmja mënyrë se si një vend mund të rrisë standardin e tij të jetesës në mënyrë të qëndrueshme është të prodhojë më shumë mallra dhe shërbime me më pak burime.
Që nga Revolucioni Industrial, kjo është arritur përmes inovacionit, prandaj produktiviteti është bërë sinonim, në imagjinatën e publikut, me përparimin teknologjik dhe kërkimin dhe zhvillimin.
Intuita jonë për mënyrën se si inovacioni promovon produktivitetin është formuar nga përvoja e përditshme në biznes. Firmat që adoptojnë teknologji të reja priren të bëhen më produktive, duke i lejuar ato të tejkalojnë vonesat teknologjike. Por një shoqëri prodhuese nuk është e njëjtë me një firmë prodhuese. Diçka që promovon produktivitetin në një biznes mund të mos funksionojë, madje mund të dështojë, në nivelin e një vendi ose ekonomie të tërë. Ndërsa firmat kanë luksin të fokusohen në produktivitetin e vetëm atyre burimeve që zgjedhin të përdorin, një shoqëri duhet të rrisë produktivitetin e të gjithë njerëzve të saj.
Por shumë ekonomistë (dhe të tjerë) kanë dështuar ta vlerësojnë këtë dallim, për shkak të supozimit se përparimi teknologjik përfundimisht do të rrjedhë tek të gjithë, edhe nëse përfitimet e tij të menjëhershme vijnë vetëm për një grup të vogël firmash dhe investitorësh.
Siç na kujtojnë ekonomistët Daron Acemoglu dhe Simon Johnson në librin e tyre të ri të dobishëm, ky besim nuk ka qenë plotësisht i vërtetë historikisht. Revolucioni Industrial mund të ketë inauguruar periudhën e rritjes moderne ekonomike, por ai nuk solli përparime në mirëqenien për shumicën e punëtorëve të zakonshëm për pjesën më të mirë të një shekulli.
Më keq, tregimi konvencional mund të jetë bërë edhe më pak i vërtetë me valën më të fundit të përparimeve teknologjike. Teknologjitë e reja mund të dështojnë në ngritjen e të gjitha anijeve, sepse përfitimet e tyre mund të kapen në masë të madhe nga një grup i vogël lojtarësh – qofshin disa firma apo segmente të ngushta të fuqisë punëtore. Një fajtor janë institucionet dhe rregulloret e papërshtatshme, të cilat shtrembërojnë fuqinë negociuese në ekonomi ose kufizojnë hyrjen e të huajve në sektorët modernë.
Një tjetër është natyra e vetë teknologjisë: inovacioni shpesh fuqizon vetëm grupe specifike, si punëtorët dhe profesionistët me aftësi të lartë.
Konsideroni një nga paradokset e epokës së hiper-globalizimit. Pas viteve 1990, ndërsa kostot e tregtisë ranë dhe prodhimi i prodhimit u përhap në mbarë botën, shumë firma në vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme u integruan në zinxhirët globalë të furnizimit dhe adoptuan teknikat më të fundit të prodhimit. Si rezultat, produktiviteti i këtyre firmave u rrit me hapa të mëdhenj.
Megjithatë, produktiviteti i ekonomive në të cilat ata banonin ngeci në shumë raste, apo edhe u rikthye.
Meksika ofron një rast studimor befasues, pasi dikur ishte një fëmijë poster për hiper-globalizimin. Falë reformave liberalizuese të qeverisë në vitet 1980 dhe Marrëveshjes së Tregtisë së Lirë të Amerikës së Veriut (NAFTA) në vitet 1990, Meksika përjetoi një bum në eksportet e prodhimit dhe investimet e huaja direkte. Megjithatë, rezultati ishte një dështim spektakolar ku kishte vërtet rëndësi. Së bashku me shumë të tjerë në Amerikën Latine, Meksika përjetoi rritje negative të produktivitetit total të faktorëve në dekadat e mëvonshme.
Siç tregon një analizë e fundit nga ekonomistët Oscar Fentanes dhe Santiago Levy, prodhimi meksikan u bë me të vërtetë më produktiv pasi u detyrua të konkurronte globalisht. Ndërsa firmat më pak produktive që nuk arritën të përshtateshin përfundimisht u mbyllën, shumë firma të mbetura adoptuan teknologji të reja dhe u bënë më produktive.
Problemi ishte i dyfishtë. Së pari, firmat prodhuese – veçanërisht ato formale – u tkurrën për sa i përket punësimit, duke thithur një pjesë gjithnjë e më të vogël të fuqisë punëtore të ekonomisë. Më pas, pjesa tjetër e ekonomisë, e cila dominohej nga firmat e vogla, informale, u bë gjithnjë e më pak produktive. Rezultati ishte se fitimet e produktivitetit në sektorin e prodhimit (në tkurrje) të orientuar globalisht u kompensuan më shumë nga performanca e dobët në aktivitete të tjera, kryesisht shërbime informale.
Fentanes dhe Levy ia atribuojnë këto pasoja rregulloreve meksikane të punës dhe sigurimeve shoqërore, për të cilat ata pretendojnë se inkurajuan informalitetin dhe penguan rritjen e firmave të sektorit formal. Megjithatë, mund të gjendet i njëjti model i polarizimit të produktivitetit në shumë ekonomi të tjera të Amerikës Latine, si dhe në vendet Sub-Sahariane.
Një shpjegim alternativ ka të bëjë me ndryshimin e natyrës së vetë teknologjisë së prodhimit. Aq të mëdha janë kërkesat për aftësi dhe kapital për t’u integruar në zinxhirët globalë të vlerës, saqë vendet e pajisura dobët me këto burime përballen me kurba të kostos në rritje, duke i penguar firmat e tyre të zgjerohen dhe të thithin shumë punë.
Punëtorët që dynden drejt qyteteve nga fshati nuk kanë zgjidhje tjetër veçse të grumbullohen në shërbime të vogla me produktivitet të ulët.
Cilido qoftë shkaku themelor, kjo çështje ilustron pse strategjitë e qeverisë për të rritur produktivitetin mund të humbasin shenjën. Pavarësisht nëse vjen në formën e kyçjes në zinxhirët globalë të vlerës, subvencionimit të K&Zh-së ose kredive tatimore të investimeve, politikat konvencionale shpesh synojnë problemin e gabuar. Në shumë raste, kufizimi i detyrueshëm nuk është mungesa e inovacionit në firmat më të avancuara, por përkundrazi boshllëqet e mëdha prodhuese midis tyre dhe pjesës tjetër të ekonomisë. Ngritja e fundit – duke ofruar trajnime, inpute publike dhe shërbime biznesi për firmat më të vogla, të orientuara nga shërbimi – mund të jetë më efektive sesa ngritja e majës.
Këtu ka mësime për epokën e re të inteligjencës artificiale. Potenciali i modeleve të mëdha gjuhësore për të kryer një gamë të gjerë detyrash me shpejtësi më të madhe ka gjeneruar shumë entuziazëm për rritjen e konsiderueshme të produktivitetit në të ardhmen. Por, edhe një herë, ndikimi i përgjithshëm i kësaj teknologjie do të varet nga shkalla në të cilën përfitimet e saj mund të shpërndahen në të gjithë ekonominë.
Siç argumentojnë Arjun Ramani dhe Zhengdong Wang në një koment të fundit, përfitimet e produktivitetit të AI mund të kufizohen nëse pjesë të rëndësishme të ekonomisë – ndërtimi, shërbimet ballë për ballë, puna krijuese e varur nga njerëzit – mbeten të imunizuara ndaj saj. Ky do të ishte një version i të ashtuquajturës sëmundja e kostos së Baumol, ku rritja e çmimeve relative të aktiviteteve të caktuara mbyt përmirësimet e standardeve të jetesës në mbarë ekonominë.
Këto konsiderata nuk duhet të na kthejnë në tekno-pesimistë apo luditë. Por ata bëjnë kujdes kundër barazimit të produktivitetit me teknologjinë, R&D dhe inovacionin. Inovacioni shkencor dhe teknologjik mund të jetë i nevojshëm për rritjen e produktivitetit që pasuron shoqëritë, por nuk është i mjaftueshëm.
Transformimi i progresit teknologjik në rritje të gjerë të produktivitetit kërkon politika të krijuara posaçërisht për të inkurajuar përhapjen e gjerë, për të shmangur dualizmin produktiv dhe për të siguruar përfshirje.
