Shkencëtarët kanë paraqitur disa teori që shpjegojnë se si kafshët mund të ndiejnë tërmetet përpara se ato të ndodhin.
Teoritë më të njohura përfshijnë: ndjeshmërinë ndaj valëve P (valët e para sizmike që udhëtojnë më shpejt se valët që shkaktojnë dëme); ndjeshmërinë ndaj gazrave si radoni; perceptimin e ndryshimeve në fushën elektromagnetike; ndjeshmërinë ndaj joneve pozitive në ajër; dhe ndjeshmërinë ndaj tingujve shumë të ulët që lëshohen nga shkëmbinjtë nën presion.
Një studim nga Universiteti i Kalifornisë zbuloi se kafshët mund të ndiejnë ndryshime në fushën magnetike për shkak të efektit piezoelektrik—kur shkëmbinjtë që përmbajnë kuarc çlirojnë energji elektrike kur shtypen.
Në vitin 2020, një studim në revistën Ethology analizoi 729 raste të sjelljeve të pazakonta te kafshët para tërmeteve dhe gjeti lidhje mes sjelljes dhe aktivitetit sizmik, veçanërisht afër epiqendrës dhe pak para ngjarjes.
Edhe pse nuk ka një shpjegim të vetëm, sot shkenca gjithnjë e më shumë pranon se kafshët mund të ndiejnë ndryshime të imta në mjedis që njerëzit nuk i perceptojnë pa ndihmën e teknologjisë.
Kërkimi modern dhe studimet mbështetëse
Studimet moderne po vërtetojnë gjithnjë e më shumë vëzhgimet tradicionale për aftësinë e kafshëve në parashikimin e tërmeteve.
Në Parkun Kombëtar Yanachaga në Peru, kamerat e fshehura ndjekin kafshët dhe kanë regjistruar lëvizje masive të tyre disa orë para se njerëzit të ndiejnë tërmetet.
Në Tajvan, një qendër kërkimore mbledh të dhëna për sjelljen e kafshëve duke i krahasuar me të dhënat sizmike. Edhe USGS në SHBA ka identifikuar lidhje të rëndësishme statistikore mes sjelljes së pazakontë të kafshëve dhe tërmeteve në disa rajone.
Studime në laborator kanë treguar se kafshët ndiejnë valët P, lëvizje shumë të vogla të tokës dhe ndryshime të lehta në përbërjen e ujit, të gjitha këto mund të jenë shenja paralajmëruese të tërmetit.
Edhe pse është e vështirë të dallosh rastësitë nga sjellja reale paralajmëruese, teknikat moderne si monitorimi i vazhdueshëm me kamera, përdorimi i inteligjencës artificiale dhe krahasimi me të dhënat sizmike po krijojnë një bazë më të fortë shkencore për ta kuptuar këtë fenomen.
Përdorimi kulturor i sjelljes së kafshëve për paralajmëri
Shumë kultura e kanë përfshirë vëzhgimin e kafshëve në sistemet e tyre tradicionale të paralajmërimit.
Në Japoni, peshku sumë (namazu) është lidhur me tërmetet që në shekullin XVII, pasi është parë që shqetësohet përpara tyre.
Në disa pjesë të Kinës dhe Tajvanit, sjellja e pulave, derrave apo gjarpërinjve është ndjekur për të kuptuar nëse po afrohej një tërmet. Komunitetet indigjene në rajonin e Paqësorit në Amerikën e Veriut gjithashtu kanë përfshirë sjelljen e kafshëve në dijen e tyre tradicionale për tërmetet.
Në Amerikën Qendrore, njerëzit vëzhgojnë sjelljen e bretkosave, zogjve dhe insekteve, duke u bazuar në dije që kalojnë brez pas brezi.
Këto sisteme shpesh përfshijnë shumë sinjale nga kafshë të ndryshme dhe ndryshime në natyrë, duke krijuar rrjete paralajmërimi që ende funksionojnë, edhe përkrah teknologjisë moderne.
Që këto zakone ende përdoren, tregon se ato kanë një vlerë praktike dhe mund të shërbejnë si urë lidhëse mes dijes tradicionale dhe shkencës moderne.
Kufizimet dhe debatet shkencore
Megjithëse provat janë të shumta, ka kufizime dhe dyshime shkencore mbi këtë temë.
Sfida kryesore është që këto sjellje janë të vështira për t’u ripërsëritur në mënyrë të kontrolluar. Ekziston edhe një rrezik i lartë për paragjykim: njerëzit shpesh mbajnë mend sjellje të çuditshme para një tërmeti, por harrojnë raste kur kafshët janë sjellë po njësoj dhe asgjë nuk ka ndodhur.
Ka edhe shumë sinjale të rreme—sepse kafshët mund të shqetësohen edhe për arsye të tjera.
Edhe brenda të njëjtit lloj kafshësh, nuk reagojnë të gjithë njësoj. Shkenca është e ndarë: disa studiues theksojnë rëndësinë statistikore të sjelljeve të vëzhguara në shumë raste, ndërsa të tjerë theksojnë mungesën e një shpjegimi të qartë biologjik dhe vështirësinë për të dalluar lidhjen e vërtetë nga rastësia.
Këto pengesa shpjegojnë pse, megjithëse vëzhgimet janë mijëvjeçare, shumica e vendeve nuk e kanë përfshirë ende këtë metodë në sistemet zyrtare të paralajmërimit.
Lidhja mes kafshëve dhe tërmeteve është një ndërthurje interesante e biologjisë, gjeologjisë, dijes tradicionale dhe shkencës moderne.
Teknologjia na ka dhënë mundësi të matim dhe parashikojmë lëkundjet me saktësi, por shqisat e kafshëve tregojnë ende ndjeshmëri që nuk mund ta imitojmë dot plotësisht.
Shumë studiues mendojnë se nuk duhet të zgjedhim mes teknologjisë dhe natyrës, por t’i kombinojmë ato.
Duke bashkuar sizmografët me vëzhgimin e sjelljes së kafshëve, mund të krijojmë sisteme më të sigurta paralajmërimi.
Ndërsa ndryshimet klimatike mund të rrisin aktivitetin sizmik në disa zona dhe popullatat rriten në rajone të rrezikuara, njohja dhe përdorimi i çdo burimi paralajmërues bëhet gjithnjë e më i rëndësishëm.
Speciet që parashikonin tërmetet përpara teknologjisë mund të kenë ende shumë për të na mësuar nëse ruajmë përulësinë dhe dëshirën për të mësuar nga natyra.
