Më 5 shkurt 2025, Tirana u bë qendra e debatit për reformimin e sistemit të pensioneve, në një konferencë ndërkombëtare të organizuar nga Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare (AMF), Ministria e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit (MEKI) dhe me mbështetjen e Bankës Botërore. Ky event mblodhi aktorë kryesorë të sistemit financiar, përfaqësues të institucioneve ndërkombëtare dhe ekspertë të fushës, të cilët analizuan sfidat dhe mundësitë për të ndërtuar një sistem pensionesh më të drejtë dhe të qëndrueshëm.
Diskutimet kryesore u përqendruan në sfidat e skemës aktuale, ndikimin e ndryshimeve demografike dhe nevojën për zgjerimin e tregut të pensioneve private. Shqipëria po përballet me një krizë demografike, ku popullsia në moshë pensioni po rritet më shpejt se kontribuesit aktivë. Për këtë arsye, reforma e sistemit të pensioneve nuk është më një opsion, por një domosdoshmëri.
Tri kolonat e pensioneve – Rruga drejt një skeme të qëndrueshme
Ekspertët theksuan se Shqipëria nuk mund të mbështetet vetëm te skema publike e pensioneve (Kolona e I), e cila është në deficit të thellë dhe çdo vit kërkon mbështetje nga buxheti i shtetit. Aktualisht, shteti subvencionon mbi 500 milionë euro për të mbuluar hendekun mes kontributeve dhe përfitimeve të pensionistëve. Ky model është i paqëndrueshëm në afatgjatë dhe kërkon një ristrukturim të thellë.
Kolona e I – Reforma e skemës publike
Sistemi i pensioneve publike në Shqipëri bazohet në një skemë pay-as-you-go (PAYG), ku kontribuesit aktualë financojnë pensionet e brezit të sotëm. Problemi kryesor është rritja e pabarazisë midis numrit të kontribuesve dhe pensionistëve, duke vënë presion të madh mbi financat publike. Për të siguruar një shpërndarje më të drejtë të përfitimeve dhe për të rritur qëndrueshmërinë e skemës, po diskutohen reforma që përfshijnë:
- Përcaktimin e vjetërsisë minimale për të përfituar pension.
- Rishikimin e formulës së përfitimit, duke e lidhur atë drejtpërdrejt me nivelin e kontributeve.
- Përmirësimin e transparencës dhe efikasitetit të administrimit të skemës publike.
Kolona e II – Pensionet e detyrueshme private
Për të balancuar skemën publike dhe për të shmangur varësinë nga buxheti i shtetit, ekspertët propozojnë futjen e Kolonës së II – një skemë e detyrueshme private, ku një përqindje e pagës së punëmarrësit depozitohet në një fond personal pensionesh. Kjo skemë do të ofronte disa përfitime kryesore:
- Krijimi i një fondi individual: Kontributet e punëmarrësve do të investoheshin në tregje financiare, duke u rritur me kalimin e kohës.
- Zvogëlimi i barrës mbi shtetin: Kjo do të reduktonte nevojën për financim nga buxheti i shtetit dhe do të garantonte një shpërndarje më të drejtë të të ardhurave në moshën e pensionit.
- Siguri më e madhe për të ardhmen: Duke qenë se fondet janë të personalizuara, çdo kontribues do të kishte kontroll mbi kursimet e tij për pension.
Ky model është zbatuar me sukses në disa vende të rajonit, si Maqedonia e Veriut dhe Kosova, duke krijuar një ekuilibër më të qëndrueshëm midis shtetit dhe sektorit privat në sistemin e pensioneve.
Kolona e III – Pensionet vullnetare private
Përveç reformimit të skemës publike dhe krijimit të një sistemi të detyrueshëm privat, Shqipëria duhet të inkurajojë zgjerimin e Kolonës III – pensioneve vullnetare private. Me miratimin e ligjit të ri për fondet private të pensioneve në nëntor 2023, Shqipëria ka bërë hapa të rëndësishëm për t’u përafruar me standardet e Bashkimit Evropian, duke ofruar më shumë alternativa për qytetarët që të kursejnë për pensionin e tyre.
Kjo kolonë u mundëson individëve dhe kompanive të krijojnë skema kursimi afatgjatë, duke përfituar nga incentivat fiskale dhe një larmi opsionesh investimi. Përfitimet kryesore përfshijnë:
- Më shumë fleksibilitet dhe siguri financiare: Individët mund të zgjedhin se sa të kontribuojnë dhe si të investojnë fondet e tyre.
- Mbështetje nga punëdhënësit: Kompanitë mund të krijojnë skema pensioni për punonjësit e tyre, duke ndihmuar në ndërtimin e një kulture të kursimit afatgjatë.
- Diversifikim të burimeve të të ardhurave në moshën e pensionit: Duke pasur tre burime financimi (pensioni publik, pensioni privat i detyrueshëm dhe pensioni vullnetar), individët do të kenë një mbështetje më të fortë financiare në pleqëri.
Një model i ri për të ardhmen e pensioneve në Shqipëri
Duke analizuar përvojat e vendeve të rajonit dhe Europës, bëhet e qartë se një sistem i qëndrueshëm pensioni duhet të mbështetet në të tre kolonat. Vetëm kështu mund të sigurohet një pension i mjaftueshëm për qytetarët, duke minimizuar barrën mbi shtetin dhe duke krijuar mundësi të reja investimi për individët.
Reforma e pensioneve nuk duhet të shihet si një masë e përkohshme, por si një strategji afatgjatë për stabilitetin ekonomik dhe social të vendit. Shqipëria ka një mundësi të artë për të ndërtuar një sistem pensionesh të fortë dhe modern, që do t’u garantojë qytetarëve të saj një plakje dinjitoze dhe financa të sigurta për të ardhmen.
Koha për të vepruar është tani.
